Η
Μεγάλη Παρασκευή, είναι ημέρα απόλυτης αργίας και νηστείας. Σχεδόν
ολόκληρη η μέρα, αφιερώνεται στην Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου και στην
Ακολουθία του Επιταφίου.
Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται η αποκαθήλωση όπου ο ιερέας
κατεβάζει τον Εσταυρωμένο από τον Σταυρό και τον τυλίγει σε καθαρό
σεντόνι ενώ από αργά το βράδυ της Μ Πέμπτης έχει στολιστεί ο Ιερός
Επιτάφιος με άνθη της υπαίθρου που φέρνουν οι γυναίκες έτσι ώστε να
τοποθετηθεί το Άγιο Σώμα του Κυρίου.
Το βράδυ γίνεται η λειτουργία της περιφοράς του Επιταφίου. Η
περιφορά του Επιταφίου είναι το κυριότερο έθιμο της Μεγάλης Παρασκευής.
Παλιά
γινόταν ένας συναγωνισμός ανάμεσα στις ενορίες για το ποιος θα φτιάξει
τον ομορφότερο στολισμό του Επιταφίου. Οι ενορίες συναντιόντουσαν κατά
την περιφορά και στα νησιά έβαζαν τον επιτάφιο στην θάλασσα για να
αγιάσουν τα ύδατα. Το έθιμο του περάσματος ακόμα καλά κρατεί. Όλοι
πιστεύουν ότι πρέπει να περάσουν από κάτω μία φορά για το καλό ενώ
πίστευαν πως αν τα ζωηρά παιδιά περάσουν τρεις φορές θα φρονίμευαν.
Τρεις φορές έπρεπε να περάσουν και οι άρρωστοι για να γίνουν καλά.
Όλη την ημέρα οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα σε όλη την Ελλάδα και
παραδοσιακά απαγορεύεται πάσα εργασία και γίνεται αυστηρότατη νηστεία
και απαγορεύεται και η κατάποση του λαδιού.
Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας , φτιάχνεται ένα ομοίωμα του Ιούδα το
οποίο είτε καίγεται είτε πυροβολείται και εν συνεχεία καίγεται. Επίσης
την ίδια μέρα πολλοί πιστοί επισκέπτονται τους τάφους συγγενών και φίλων
ή πραγματοποιείται η εκταφή των νεκρών αν έχει περάσει το απαιτούμενο
διάστημα.
Στην Αθήνα, οι νοικοκυρές πριν βγει ο επιτάφιος,
πριν πολλά χρόνια, σκούπιζαν τους δρόμους και όταν περνούσε η πομπή,
έβγαιναν στις πόρτες με ένα κεραμίδι, που είχε πάνω του αναμμένο
καρβουνάκι με λιβάνι.
Στη Ναύπακτο, η περιφορά του Επιταφίου συνδυάζεται
με ρίψη πυροτεχνημάτων στο λιμάνι, σε ανάμνηση της ηρωικής προσπάθειας
του μπουρλοτιέρη Ανεμογιάννη να πυρπολήσει την τουρκική ναυαρχίδα στο
χώρο αυτό.
Στην Κίο, τη Μεγάλη Παρασκευή που γυρίζουν τον
Επιτάφιο, σταματούν στις διασταυρώσεις και μνημονεύουν. Επίσης οι πόρτες
των σπιτιών τους μένουν ανοιχτές, για να μπει μέσα η Θεία Χάρη. Οι
άνθρωποι πηγαίνουν νωρίτερα και τοποθετούν χώμα στα σημεία που θα
σταματήσει ο επιτάφιος. Μόλις τελειώσει η λειτουργία, πηγαίνουν και
παίρνουν από εκείνο το χώμα και το σκορπούν στο σπίτι για να χαθούν οι
κοριοί.
Στη Σπάρτη, όταν γυρίσουν τον Επιτάφιο, τον
ξεστολίζει ο καντηλανάφτης, ο οποίος παίρνει τα κεριά και τα φυλάει. Την
άλλη μέρα, τα βάζει ο παπάς σε ένα δίσκο με τα σταυρολούλουδα και τα
μοιράζει στις γυναίκες. Τα λουλούδια αυτά, οι γυναίκες τα κρατούν ως
φυλαχτό και όταν αρρωστήσει ένα παιδάκι βάζουν στα κάρβουνα λίγο νερό
και μερικά σταυρολούλουδα και το λιβανίζουν.
Στη Μυτιλήνη, αν τελειώσει η περιφορά, “αρπάζουν” τα
λουλούδια, γιατί πιστεύουν πως κλεμμένα έχουν πιο θαυματουργές
ιδιότητες. Τα “Χριστολούλουδα” τα φυλάνε για το καλό. Με αυτά γιατρεύουν
τον πονοκέφαλο, τα κάνουν φυλαχτά και με αυτά γαληνεύουν τη θάλασσα
όσοι ταξιδεύουν, σύμφωνα με την παράδοση.
Στην Υδρα υπάρχει το “έθιμο της δέησης”. Ο Επιτάφιος
της συνοικίας Καμίνι μπαίνει στη θάλασσα και διαβάζεται η Ακολουθία του
Επιταφίου, δημιουργώντας μία ατμόσφαιρα κατανυκτική. Αυτό γίνεται για
να ευλογηθούν τα νερά και να γίνει δέηση υπέρ των ναυτικών που
ταξιδεύουν, για ήσυχα ταξίδια και καλό γυρισμό.
Στη Νάξο, δεν φιλάνε τη Μεγάλη Παρασκευή, γιατί με το φιλί του πρόδωσε ο Ιούδας το Χριστό, ενώ δεν σφάζουν, «για το αίμα του Χριστού».
Στην Αμοργό, τη Μεγάλη Παρασκευή το απόγευμα
προσφέρονται ψωμί, ελιές και νηστίσιμα γλυκά σε κατοίκους και
επισκέπτες. Το ίδιο βράδυ, κατά την περιφορά του Επιταφίου στα χωριά, οι
γυναίκες, από τις πόρτες και τα παράθυρα των σπιτιών, ραίνουν τον κόσμο
με κολόνιες και αρώματα.
Στην Πάρο, η περιφορά του Επιταφίου κάνει δεκαπέντε
στάσεις. Σε καθεμία από αυτές φωτίζεται κι ένα σημείο του βουνού, όπου
τα παιδιά ντυμένα ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού, αναπαριστούν
σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, την προσευχή στο Όρος των Ελαιών,
το Μαρτύριο της Σταύρωσης και την Ανάσταση.
Στην Τήνο τη Μεγάλη Παρασκευή, όλοι οι επιτάφιοι
μαζί και των καθολικών συναντώνται στην Εξέδρα της Χώρας , ψάλλουν για
λίγο μαζί και συνεχίζουν οι καθένας την πένθιμη πορεία του προς τους
δρόμους της εκάστοτε ενορίας. Ο Επιτάφιος του Αγίου Νικολάουτης Τήνου
μπαίνει επίσης στη θάλασσα και το όλο σκηνικό που δημιουργούν οι πυρσοί,
ο φλεγόμενος σταυρός, οι σειρήνες από τα πλοία, οι ψαλμωδίες και οι
χιλιάδες πιστοί που παρακολουθούν είναι πολύ όμορφο.
Η Σύρος βιώνει με ιδιαίτερο τρόπο το Πάσχα. Οι δύο
θρησκευτικές της κοινότητες, η Ορθόδοξη και η Καθολική, γιορτάζουν
συγχρόνως τις μέρες του Πάσχα. Οι Επιτάφιοι των Καθολικών στην Άνω Σύρο
ξεκινούν από τον ναό του Αγίου Γεωργίου. Στην Ερμούπολη, ο Επιτάφιος των
Καθολικών ξεκινάει από τον Ιερό Ναό Ευαγγελιστών, οι Επιτάφιοι των
Ορθοδόξων από τις ενορίες Αγίου Νικολάου, της Κοιμήσεως και τη Μητρόπολη
της Μεταμορφώσεως. Κατά την περιφορά τους συναντώνται στην κεντρική
πλατεία Μιαούλη, όπου γίνεται κατανυκτική δέηση.
Στη Σαντορίνη, ξεκινώντας από νωρίς το πρωί της
Μεγάλης Παρασκευής, δεκάδες παιδιά τοποθετούν σε ταράτσες, μπαλκόνια,
δρόμους, αλλά και στα τείχη του μεσαιωνικού κάστρου χιλιάδες
«τενεκεδάκια». Πρόκειται για αυτοσχέδια λυχνάρια που καίνε παραφινέλαιο
και μόλις πέσει το σκοτάδι και λίγο πριν την έναρξη της περιφοράς του
Επιταφίου, ανάβουν και προσδίδουν μαγική ατμόσφαιρα στο νησί.
Στο νησί της Ζακύνθου, ο Επιτάφιος, γίνεται με
διαφορετικό τρόπο απ’ ότι στην υπόλοιπη Ελλάδα. Εκεί , σύμφωνα με ένα
πανάρχαιο έθιμο, η περιφορά του Επιταφίου, γίνεται τις πρώτες πρωινές
ώρες του Μεγάλου Σαββάτου, ενώ με την ανατολή του ηλίου, ο Δεσπότης
σηκώνει την Ανάσταση.
Στη Λευκάδα, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται
στον κεντρικό δρόμο της πόλης, με κατάληξη την παραδοσιακή, ενετική,
κεντρική πλατεία, η περιφορά των Επιταφίων των ενοριών, συνοδεία
Φιλαρμονικής.
Στη Χάλκη, Μεγάλη Παρασκευή: Μετά την Αποκαθήλωση, η
εκκλησιά κλείνει και ανοίγει ξανά κατά τις 1 – 2 το πρωί του Σαββάτου,
οπότε θα ακουστούν τα εγκώμια και θα γίνει πορεία του επιταφίου από το
ένα άκρο του λιμανιού στο άλλο. Τα παιδιά γυρίζουν στα σπίτια, κτυπούν
πόρτες και παράθυρα με πέτρες και φωνάζουν «Σηκώστε για το επιτάφιο».
Στο τέλος της περιφοράς γίνεται το «μπακατίκιασμα», ένα είδος
πλειστηριασμού του επιταφίου.
Στην Ανατολική Κρήτη, την ώρα που λέει ο παπάς, το
πρώτο ευαγγέλιο, της Μ. Παρασκευής, η παπαδιά βαστά αλεύρι και νερό,
κάνει προζύμι με τις ευχές του Ευαγγελίου και το προζύμι ανεβαίνει.
Στην Άμφισσα, λαμβάνει χώρα ένα ενδιαφέρον πασχαλινό
έθιμο της Ρούμελης. Ονομάζεται «Δάκρυα της Παναγιάς». Το μεσημέρι της
Μεγάλης Παρασκευής σύμπασα η Άμφισσα κάθεται σε καφενεία, μεζεδοπωλεία
κι εστιατόρια για να καταναλώσει σαρακοστιανά χωρίς λάδι και μεγάλες
ποσότητες τσίπουρου και ούζου, που είναι τα εν λόγω…. δάκρυα!
Στο Δρυόβουνο του δήμου Βοΐου, το πρωί της Μ.
Παρασκευής πραγματοποιείται «η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης του
Χριστού» στο λόφο του «Γολγοθά» που βρίσκεται σε ύψωμα του χωριού.
Πλήθος πιστών συμμετέχει στην πομπή που σχηματίζεται προς τον λόφο
«Γολγοθά», όπου σε κλίμα κατάνυξης ο μητροπολίτης Σισανίου &
Σιατίστης θα παραδώσει το σκήνωμα του Ιησού στις μυροφόρες, τις νέες
κοπέλες με παραδοσιακές στολές που έχουν φθάσει από όλη την δυτική
Μακεδονία για να συμμετάσχουν στο έθιμο.
Στην Πάτμο τη Μεγάλη Παρασκευή γίνεται η
αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης στη Μονή του Αγίου Ιωάννη και το ίδιο
βράδυ όλοι οι Επιτάφιοι συναντιούνται στις πλατείες της Σκάλας και της
Χώρας. Η Ανάσταση γίνεται, επίσης, στο Μοναστήρι και ανήμερα του Πάσχα
διαβάζεται το Ευαγγέλιο σε επτά γλώσσες.
Στην Τρίπολη τη Μεγάλη Παρασκευή το απόγευμα η
περιφορά του Επιταφίου στο άλσος του Αγίου Γεωργίου στη βόρεια πλευρά
της Τρίπολης είναι εντυπωσιακή μέσα στο δασάκι, ενώ το βράδυ στην
κεντρική πλατεία της πόλης θα συναντηθούν περισσότεροι από 14 Επιτάφιοι.
Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί κάθε χρόνο ο Επιτάφιος του Αγίου Βασιλείου
με τον περίτεχνο στολισμό του μοναδικό στην Ελλάδα. Ο στολισμός του
Επιταφίου ξεκινά πολλούς μήνες πριν το Πάσχα και ολοκληρώνεται τα
ξημερώματα της Μεγάλης Παρασκευής. Γίνεται αποκλειστικά και μόνο με
πέρλες κι απαιτούνται περισσότερες από διακόσιες χιλιάδες, ενώ το τελικό
αποτέλεσμα αποτελεί έργο τέχνης.
Στο Καστανόφυτο Καστοριάς, τα παιδιά του χωριού,
παίρνουν από την εκκλησία το χελιδόνι, (ξύλινο ομοίωμα περιστεριού) το
κρατούν με ένα ξύλο ψηλά, το στολίζουν με λουλούδια και το περιφέρουν
στα σπίτια. Κατά την περιφορά μαζεύουν δώρα και κόκκινα αυγά.
Στο Μελιγαλά, τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ, ανάβουν
“φουνταρίες”. Κάθε νοικοκυρά, όταν σημαίνει η καμπάνα για τον Επιτάφιο,
ρίχνει μπροστά στην πόρτα του σπιτιού της δυο – τρία μάτσα κληματόβεργες
και τους βάζει φωτιά. Μέχρι να βγει ο Επιτάφιος, οι κληματόβεργες έχουν
πλέον γίνει θράκα. Την ώρα που o παπάς περνά έξω από το δρόμο του
σπιτιού της, η νοικοκυρά ρίχνει πάνω στη θράκα μια χούφτα μοσχολίβανο.
Στο Άγιο Πνεύμα Σερρών, στη Μονή του Προφήτου Ηλία,
που βρίσκεται σ’ ένα λόφο πάνω από το ομώνυμο χωριό, αναβιώνει το έθιμο
της Αποκαθήλωσης του Κυρίου.
Στο μικρό χωριό Νέο Σούλι του δήμου Εμμανουήλ Παππά
αναβιώνει κάθε Μεγάλη Παρασκευή το μοναδικό έθιμο «Γεφύρια». Το έθιμο
βρίσκει τις ρίζες του στα βάθη των αιώνων και συνεχίζεται από γενιά σε
γενιά. Σύμφωνα με αυτό, νεαρές κοπέλες και παλικάρια, όλη τη Μεγάλη
Εβδομάδα μαζεύουν από τις αυλές των σπιτιών διάφορα λουλούδια και μεγάλα
φύλλα δέντρων. Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής ξεκινά ο στολισμός των
«Γεφυριών». Ξύλινες και μεταλλικές κατασκευές στο σχήμα γεφυριού
τοποθετούνται ψηλά από τη μία πλευρά του δρόμου έως την άλλη. Οι
κατασκευές στολίζονται με πολλά λουλούδια και εικόνες που φέρνει ο κάθε
κάτοικος από το σπίτι του. Σε όλη τη διαδρομή που θα διανύσει το βράδυ ο
Επιτάφιος θα περάσει κάτω από τα στολισμένα «Γεφύρια» που θα
παραμείνουν στο χωριό 40 ημέρες, έως την «Ανάληψη του Κυρίου». Μετά οι
κάτοικοι θα πάρουν τα ξερά λουλούδια και τις εικόνες και θα τα βάλουν
στο εικονοστάσι του σπιτιού, για να έχουν την ευλογία του Χριστού όλο
τον χρόνο.
Στη Νέα Πέραμο Καβάλας, κατά την περιφορά του
επιταφίου, οι κάτοικοι σε κάθε γειτονιά της πόλης αναβιώνουν ένα πολύ
παλιό έθιμο: καίουν από ένα ομοίωμα του Ιούδα, τη στιγμή που η πομπή του
επιταφίου περνάει από τους δρόμους. Ολόκληρη η πόλη εκείνη τη νύχτα
φωτίζεται από τις δεκάδες φωτιές, που ανάβουν οι κάτοικοι, στέλνοντας
έτσι το μήνυμα της κάθαρσης, αλλά και της αιώνιας ανάστασης.
Στις Μέτρες της Θράκης, τα παιδιά φτιάχνουν το
ομοίωμα του Ιούδα και το περιφέρουν στα σπίτια, ζητώντας κλαδιά για να
τον κάψουν την επομένη στον Επιτάφιο. Την Μεγάλη Παρασκευή, η πομπή του
Επιταφίου σταματά έξω από ένα παρεκκλήσι, εκεί όπου βρίσκεται έτοιμη η
φωτιά για να καεί ο Ιούδας. Τη στιγμή που ο ιερέας διαβάζει το Ευαγγέλιο
ανάβουν τη φωτιά και καίνε το ομοίωμα. Αργότερα, θα πάρουν μια χούφτα
από εκείνη τη στάχτη και θα τη ρίξουν στα μνήματα.
